Miền Trung Việt Nam, với địa hình dốc, hệ thống sông ngòi chằng chịt và vị trí nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, từ lâu đã là khu vực dễ bị ảnh hưởng bởi các đợt thiên tai, đặc biệt là lũ lụt. Năm 2025 đánh dấu một trong những năm khốc liệt nhất về mưa lũ, khi các yếu tố khí hậu bất thường như hiện tượng La Niña, nước biển Đông ấm bất thường và các cơn bão liên tiếp (bão số 12, 13 và bão Kalmaegi) đã gây ra những trận lũ lịch sử, vượt qua nhiều kỷ lục trước đây. Theo thống kê từ Cục Quản lý Đê điều và Phòng chống Thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), từ tháng 10 đến tháng 11/2025, mưa lũ đã cướp đi sinh mạng của hơn 100 người, làm hàng trăm nghìn hộ dân mất nhà cửa, và gây thiệt hại kinh tế ước tính lên đến hàng chục nghìn tỷ đồng. Đến ngày 26/11/2025, tình hình vẫn đang trong giai đoạn khắc phục hậu quả, với nguy cơ lũ mới từ bão số 15 đang hình thành.

Công tác phòng chống lũ lụt không chỉ là ứng phó khẩn cấp mà còn là chiến lược dài hạn nhằm giảm thiểu thiệt hại, bảo vệ tính mạng con người và duy trì phát triển kinh tế – xã hội. Bài viết này sẽ phân tích toàn diện tình hình lũ lụt miền Trung năm 2025, các biện pháp phòng chống đã triển khai, thách thức gặp phải và hướng đi tương lai, dựa trên các báo cáo chính thức và dữ liệu cập nhật đến thời điểm hiện tại.

Phần 1: Tình Hình Lũ Lụt Miền Trung Năm 2025 – Các Đợt Thiên Tai Lịch Sử

Năm 2025, miền Trung chứng kiến ít nhất ba đợt mưa lũ lớn, với cường độ và quy mô vượt trội so với các năm trước. Đợt đầu tiên xảy ra từ cuối tháng 10, do hoàn lưu bão số 12 kết hợp không khí lạnh và gió đông trên cao, gây mưa kỷ lục tại Huế, Đà Nẵng và Quảng Ngãi. Lượng mưa tại Bạch Mã (Huế) đạt 5.019 mm trong một tuần, trong đó riêng ngày 27/10 là 1.740 mm – con số lớn nhất lịch sử quan trắc tại Việt Nam. Lũ trên sông Bồ (Huế) và sông Thu Bồn (Đà Nẵng) vượt mức lịch sử, gây ngập sâu 2-3 mét tại các khu dân cư đô thị.

Đợt thứ hai, từ ngày 16-20/11, là trận lũ bất thường đặc biệt lớn, ảnh hưởng nặng nề đến Đà Nẵng, Gia Lai, Đắk Lắk, Khánh Hòa và Lâm Đồng. Lượng mưa vượt 1.500 mm chỉ trong ba ngày, khiến các sông như Ba, Kỳ Lo và Đa Nhim dâng cao trên báo động 3 (BĐ3), một số nơi vượt lũ lịch sử 50 năm. Tại Đắk Lắk, 155 điểm thuộc 42 xã phường bị ngập sâu, với xã Hòa Thịnh trở thành “rốn lũ” bị cô lập nhiều ngày. Nha Trang (Khánh Hòa) chìm trong biển nước, hàng trăm xe hơi bị nhấn chìm, và cầu treo trên sông Đa Nhim (Lâm Đồng) bị cuốn trôi.

Đợt thứ ba bắt đầu từ ngày 21/11, với ảnh hưởng của bão Kalmaegi và mưa sau bão, kéo dài đến nay. Mực nước trên sông Đồng Nai đạt 112,79 m (dưới BĐ3 0,21 m), nhưng tại các sông miền Trung như Dinh (Ninh Hòa), nước vẫn ở mức BĐ3, gây ngập lụt kéo dài 2-3 ngày tại Phú Yên và Đắk Lắk. Dự báo từ Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cho thấy, đến hết tháng 11, mưa lớn vẫn tiếp diễn với 50-200 mm/ngày, tăng nguy cơ lũ quét và sạt lở đất.

Về thiệt hại nhân mạng và tài sản, đến ngày 23/11/2025, mưa lũ khiến nhiều người chết, mất tích và bị thương. Tổng thiệt hại kinh tế ước tính hàng nghìn tỷ đồng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất cà phê (vùng Tây Nguyên) và du lịch (Nha Trang, Hội An).

Nguyên nhân chính của lũ lụt năm nay nằm ở sự kết hợp giữa biến đổi khí hậu (La Niña làm tăng mưa bão), đô thị hóa nhanh chóng làm giảm khả năng thoát nước, và suy thoái rừng đầu nguồn (mất rừng tự nhiên làm tăng tốc độ dòng chảy). Nước biển Đông ấm bất thường năm 2025 đã làm tăng cường độ bão, biến miền Trung thành “điểm nóng” toàn cầu về thiên tai.

Phần 2: Các Biện Pháp Phòng Chống Lũ Lụt – Từ Dự Báo Đến Ứng Phó Khẩn Cấp

Công tác phòng chống lũ lụt miền Trung năm 2025 được triển khai đồng bộ từ trung ương đến địa phương, theo phương châm “4 tại chỗ” (chỉ huy tại chỗ, lực lượng tại chỗ, phương tiện tại chỗ, hậu cần tại chỗ). Thủ tướng Phạm Minh Chính đã ký nhiều công điện khẩn (số 200/CĐ-TTg ngày 20/10, 202/CĐ-TTg ngày 22/10, 204/CĐ-TTg ngày 30/10), chỉ đạo các bộ ngành và địa phương chủ động ứng phó.

2.1. Hệ Thống Dự Báo Và Cảnh Báo Sớm

Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia đóng vai trò then chốt, phát hành hàng trăm bản tin dự báo hàng ngày, cảnh báo lũ quét và sạt lở tại các sông như Bồ, Hương, Vu Gia – Thu Bồn. Hơn 26 triệu tin SMS và 24,1 triệu tin qua Zalo được gửi đến người dân từ Quảng Trị đến Khánh Hòa, hướng dẫn sơ tán và phòng tránh. Các địa phương như Đắk Lắk ban hành Quyết định 02110/QĐ-UBND ngày 21/11, công bố tình trạng khẩn cấp tại 40 xã phường.

2.2. Sơ Tán Và Cứu Hộ Dân Cư

Tổng cộng 38.381 hộ (119.938 người) được sơ tán, tập trung tại Gia Lai và Đắk Lắk (18.800 hộ, 61.800 người). Lực lượng Quân đội Nhân dân, Công an và Thanh niên xung kích sử dụng xuồng máy, ca nô, trực thăng (Mi-17) để tiếp cận vùng cô lập, phá cửa cứu người tại Gia Lai và Đắk Lắk. Tại Khánh Hòa, Quân khu 5 phối hợp vận chuyển gạo dự trữ quốc gia và lương khô Bộ Quốc phòng, đảm bảo không để dân đói. Đến ngày 23/11, hơn 450 cán bộ chiến sĩ tại Quy Nhơn (Bình Định) tham gia dọn dẹp, phân phối 10.000 suất ăn.

2.3. Quản Lý Tài Nguyên Nước Và Công Trình Thủy Lợi

Các hồ chứa như Sông Ba Hạ, Sông Hinh (Đắk Lắk) và Krông Hnăng được điều tiết kịp thời, giảm 26% lượng lũ cho hạ du Phú Yên. Tuy nhiên, hệ thống 5 hồ trên lưu vực sông Ba chỉ “giải cứu” được phần nhỏ, cho thấy hạn chế về dung lượng. Bộ Công Thương ban hành Chỉ thị 07/CT-BCT ngày 20/3/2025, yêu cầu EVN đảm bảo an toàn đập thủy điện và hỗ trợ tìm kiếm cứu nạn.

2.4. Hỗ Trợ Y Tế Và Phòng Chống Dịch Bệnh

Bộ Y tế điều động lực lượng đến các tỉnh, cung cấp thuốc men và vaccine uốn ván (IVAC) cho vùng ngập. Tại Huế, 47 cơ sở y tế bị ngập, nhưng không ghi nhận dịch bệnh lớn nhờ vệ sinh môi trường kịp thời. Sở Y tế TP.HCM sẵn sàng chi viện khẩn cấp cho Nam Trung Bộ.

Phần 3: Hỗ Trợ Và Khắc Phục Hậu Quả – Nỗ Lực Từ Trung Ương Đến Địa Phương

Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 380/NQ-CP ngày 25/11/2025, hỗ trợ 1.100 tỷ đồng từ ngân sách trung ương cho 9 tỉnh từ Hà Tĩnh đến Lâm Đồng, tập trung sửa chữa nhà cửa trước 30/11 và tái định cư trước Tết 2026. Bộ Tài chính chi trả gộp 3 tháng lương hưu cho 4 tỉnh Đắk Lắk, Gia Lai, Khánh Hòa, Lâm Đồng. Thủ tướng họp khẩn trực tuyến từ Nam Phi ngày 23/11, chỉ đạo “nước rút đến đâu, khôi phục đến đó”.

Bộ Chính trị ban hành Thông báo 99-TB/TW ngày 21/11, biểu dương nỗ lực của các lực lượng và yêu cầu nghiên cứu giải pháp căn cơ. Các doanh nghiệp như VPBank giảm lãi suất 1% cho khách hàng bị ảnh hưởng (gói 1.000 tỷ đồng), và các tổ chức từ thiện quyên góp hơn 112 tỷ đồng. Tại địa phương, Khánh Hòa hỗ trợ 60 triệu đồng/hộ nhà sập, 1 triệu đồng/người bị ảnh hưởng; Đắk Lắk phân bổ kinh phí khẩn cấp cho 40 xã.

Quốc tế cũng đóng góp: Đại sứ quán Mỹ cảnh báo lũ và hỗ trợ thông tin; các tổ chức như IQAir theo dõi chất lượng không khí sau lũ.

Phần 4: Thách Thức Và Bài Học Kinh Nghiệm

Mặc dù có tiến bộ, công tác phòng chống vẫn đối mặt nhiều thách thức. Hệ thống thoát nước đô thị lạc hậu, rừng đầu nguồn suy giảm (mất 20% diện tích tự nhiên từ 2010-2025) làm tăng tốc độ lũ. Thiếu phương tiện cứu hộ hiện đại tại vùng sâu (chỉ 26% lũ được kiểm soát bởi hồ chứa), và tin đồn sai (như axit sunfuric gây chết người) làm phức tạp hóa ứng phó. Biến đổi khí hậu làm tần suất lũ tăng 4-6 lần so với trung bình, đòi hỏi kịch bản ứng phó mới.

Bài học rút ra: Tăng cường dự báo bằng công nghệ số (AI dự đoán lũ), bảo vệ rừng và xây dựng “khu đệm trữ nước” tại vùng thấp. Xây nhà chống lũ (nhà phao) và nâng cấp công trình công cộng là cần thiết.

Phần 5: Triển Vọng Và Khuyến Nghị Tương Lai

Đến ngày 26/11/2025, nước lũ tại nhiều sông đang rút chậm, nhưng bão số 15 dự báo vào Biển Đông đêm nay, đòi hỏi các tỉnh Nam Trung Bộ hạ mực nước hồ chứa trước 28/11. Ban Chỉ đạo Phòng thủ Dân sự Quốc gia yêu cầu sẵn sàng lực lượng, thông tin kịp thời cho ngư dân.

Khuyến nghị: (1) Đầu tư 20-30% ngân sách thiên tai vào hạ tầng xanh (rừng ngập mặn, hồ chứa thông minh); (2) Xây dựng mô hình cộng đồng “An toàn khu” tại 100 xã trọng điểm; (3) Hợp tác quốc tế về công nghệ dự báo (với Mỹ, Hàn Quốc); (4) Giáo dục nâng cao nhận thức, tránh xây dựng tại vùng nguy cơ cao.

Các Nỗ lực Trọng tâm Hiện nay

Các cấp quản lý đang tập trung triển khai các giải pháp sau để nâng cao khả năng chống chịu lũ lụt:

1. Tăng cường Công nghệ và Dự báo

• Đầu tư Dự báo: Nâng cấp trang thiết bị và công nghệ dự báo khí tượng thủy văn, đặc biệt là dự báo mưa lớn cục bộ và lũ quét với độ chi tiết cao hơn.

• Hệ thống Cảnh báo Sớm Cộng đồng: Triển khai các hệ thống cảnh báo sớm dựa vào nền tảng công nghệ số (tin nhắn SMS, ứng dụng di động) để người dân nhận được thông tin kịp thời.

2. Phát triển và Nâng cấp Cơ sở hạ tầng

• Củng cố Đê điều: Thực hiện các dự án lớn nhằm nâng cấp, gia cố đê điều xung yếu và xây dựng các công trình phòng chống lũ trọng điểm (như công trình kiểm soát triều cường tại TP. Hồ Chí Minh).

• Phát triển Hồ chứa: Tăng cường quy trình kiểm tra an toàn và tối ưu hóa quy trình vận hành liên hồ chứa để cắt lũ và giảm ngập hiệu quả hơn.

3. Giải pháp Thuận Thiên và Quản lý Rủi ro

• Phục hồi Rừng: Tích cực trồng và bảo vệ rừng đầu nguồn, rừng phòng hộ ven biển (như rừng ngập mặn) để tăng khả năng giữ nước và giảm sóng.

• Quy hoạch Thích ứng: Lồng ghép yếu tố biến đổi khí hậu và rủi ro thiên tai vào quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội và quy hoạch đô thị, bao gồm việc xây dựng các khu vực trữ lũ và thoát lũ tự nhiên.

• Quản lý Tổng hợp: Chuyển từ phòng chống đơn lẻ sang quản lý rủi ro thiên tai tổng hợp theo lưu vực sông, tăng cường sự phối hợp giữa các địa phương và các ngành.

Kết Luận: Hướng Tới Một Miền Trung Bền Vững

Lũ lụt năm 2025 là hồi chuông cảnh tỉnh về tính mong manh của miền Trung trước biến đổi khí hậu. Với sự lãnh đạo quyết liệt của Đảng, Nhà nước và sự đoàn kết của toàn dân, chúng ta đã hạn chế tối đa thiệt hại, bảo vệ được hàng chục nghìn sinh mạng. Tuy nhiên, để vượt qua, cần hành động chiến lược dài hơi: từ bảo vệ môi trường đến đổi mới công nghệ. Miền Trung không chỉ cần cứu trợ mà còn cần tầm nhìn bền vững, biến thách thức thành cơ hội phát triển. Chỉ khi đó, vùng đất “địa linh nhân kiệt” này mới thực sự bình yên trước thiên tai.